ایل دؤنوب گلدی و تهران کیتاب سرگیسی، ایکی هفته‌دن سونرا باشلاناجاق؛ چوخ گؤزله‌دیییمدن دولایی بیرآز هیجانلی‌یام. اؤز یئنی کیتابیم چیخاجاق می اوتوز ایکینجی اولوسلار آراسی کیتاب سرگیسینه چیخمایاجاق؟ بیلمیرم! 1395ده اون اوچ مقاله‌دن اولوشان بیر کیتاب ساهمانلاییب بیر ناشره تاپشیردیم؛ اخلاقسیزلیق دولاییسیندان او ناشیر کیتابی او قدر یوباتدی کی سونوندا امیدیم قیریلمیشدی! ایل اولدو 1398. ایکی اوچ آی اؤنجه بئینیمده بیر قورجاناق قالخیشیندان دولایی سایین غفور امامی‌زاده خیاوی ایله سؤزبیر اولدوق کی بیرگه کیتابلاریمیزی نظامی گنجه‌ای یایین ائوینه تاپشیراق! و ایندی کیتابین چیخماغینی گؤزله‌ییریک. غفور بیر اؤیکو توپلوسو، من بیر مقاله توپلوسو تنقید قونوسوندا.
سؤز اؤزو بورخولوب کیتابلاریمیزین چیخماغینا گلیب دولاشدی، درددن و گؤزله‌مکدن دولایی! یوخسا آماجیم بو ایل سرگیسیندن آلاجاغیم کیتابلاردان دانیشماق ایدی. اؤزوم، ماراغیما اویغون بیر لیست ساهمانلامیشام، آنجاق دوستلاردان کیتاب اؤنریلری وارسا باشدان آیاغا قولاغام.
دونن ایلگینج بیر دیالوقا شاهید ایدیم.
(اوچ نفره بیر اوتوروم اولاراق اؤزل قونو اوزرینده دارتیشیردیق؛ ایکی دوکتور بیر ده من) دانیشیغیمیزین اورتاسیندا، یان بؤلمه‌لرده باشقا آرخاداشلاردان تلفن‌دا تورکجه دانیشجاغین، بیزیم ایکی دوکتوردان بیری سسی ائشیدَرک یاواشدان دئدی:
ـ میبینی این سمت همه‌شون ترکن.
ـ ببین. همه‌شونم بریزی تو چرخ گوشت یه آدم ازشون درنمی‌آد.
سؤزلرین هاردان، نه‌دن، نئجه قایناقلاندیغینی بیر کنارا قویاق. یانینداکی دیری آدامی، ات‌چکن‌دن کئچیرتمک!ی هئچ می هئچ خیالیندا گتیره بیلرمی سایین دوکتوروموز؟ انتزاعی و تورک کلمه‌سی، سویچولوق و . بیر یاندا قالسین؛ دئیک دانیشیق عالَمی و بیزیم ده شیزوفیرینیک دونیامیز اولاراق دوشونجه‌میز ده اؤیله. آنجاق یانینداکی ایش‌داشینی نئجه ائله‌جه بیر ماشینا بوراخیب ایچیندن آدام چیخارتماق ایسته‌ییر؟
سایین دوکتوروموز منیم اینجیک اولدوغومو بیلدیییندن سونرا نه قدر عوذور دیله‌ییب! او سؤز هارا بو عوذور هارا!
سؤز تا آخشاما قدر و آخشامدان صوبحه قدر باشیمدا دولانیر، تاریخ بویو اَت‌چکن ایچینده ازیلیب تؤکولن اینسانلارین ناله‌لری قولاغیمدایدی و هله ده.
دونیا سوییه‌سینده آنادیلی آدلانان گونون تبریک دئمه‌سی نه آنلامدا اولابیلر؟
چوخ اویوشوملو یاناشسام بئله قوتلامالارا؛ بلکه تبریکلرله بو گونون آدلاندیریلماسی داشییان ساوون قابارداراق وورغولاماسی نظره گله. یوخسا داها هئچ بیر شئی یوخدور بئله پوپولیستیک قوتلامالاردا. اینسان آنادیلینی یاشامالی‌دیر و هر جوره تؤره‌دیلمیش انگل وارسا سئچه‌بیله‌جه‌یی بو یاشام طرزینده، اونو آرادان قالدیرمالی (بؤیوک مانع‌لر داها ایلک اولاراق ایچسلدیر هر حالدا). یوخسا یالنیز قوتلاما و دیره‌شمه ایله بیر شئیین ایثباتینا آددیم گؤتورسه بیله او آددیم گئریدن گئرییه گؤتورولموش آددیم!
مدنی چالیشمالاری هئچدن هئچه گؤرمزدن گلمیرم. سؤزوم داها ایره‌لی و بئله چالیشمالاردان اؤنجه‌سینی آماجلاییر یالنیز.
مارسل پروست یازدیغی «ایتکین زامانینی ایزینده» رومانین ایلک پاراگرافی، روزا حاکمن چئوریسی ایله.
اوزون زامان، گئجه‌لری ائرکندن یاتدیم. بعضن، داها مومو سؤندورور سؤندورمز، گؤزلریم او قدر چابوک قاپانیردی کی، "یوخویا دالیرام" دئیه دوشونمه‌یه زامان بولامازدیم. آرادا یاریم ساعت کئچدیکدن سونرا دا، آرتیق یوخویا کئچمه واقتی گلدیی دوشونجه‌سی ایله اویانیردیم؛ هله الیمده ظن ائتدیییم کیتابی بوراخیب ایشیغیمی سؤندورمک ایستَردیم؛ آز اؤنجه اوخودوقلاریم حاققیندا فی یوروتمه‌یه، اویورکن ده دوام ائدردیم، آمما فیلریم بیرآز فرقلی بیر سئییر ایزلردی؛ کیتابدا سؤزو ائدیلن شئی، من ایمیشم کیمی گلیردی منه؛ بو بیر کلیسا دا اولابیلیردی، بیر دؤردلو ده، بیرینجی فرانچویس[1] ایله شارلکئن[2] آراسینداکی رقابت ده. بو فی، اویانیشیمدان سونراکی بیرنئچه ثانیه بویونجا دا وارلیغینی سوردوروردو؛ منطقیمه آیغیری دوشمز، آمما گؤزلریمه چکیلمیش بیر پرده کیمی، مومون آرتیق یانمادیغینی فرق ائتمه‌می انگَللردی. آردیندان دا اؤنجه‌کی حیات‌دا وار اولان دوشونجه‌لرین روح کؤچوندن سونرا بیلینمز اولماسی کیمی، منیم ایچین آنلاشیلماز بیر حالا گلمه‌یه باشلاردی؛ کیتابین قونوسو مندن قوپاردی، اونو دوشونوب دوشونمه‌مکده سربست اولوردوم؛ عینی آندا، گؤرمه دویوما قاووشور، اطرافیمدا، گؤزلریمی، بلکه داها چوخ دا ذهنیمی دینله‌ندیرن، خوش بیر قارانلیق بولونجا چوخ شاشیریردیم؛ ذهنیم بو قارانلیغی صبیرسیز، آنلاشیلماز، گرچکدن قارانلیق بیر شئی اولاراق آلقیلاردی. ساعتین نئچه اولدوغونو ماراق ائدردیم؛ اوزاقدان دویدوغوم ترن دودوکلری، بیر اورماندا اؤتن قوشلار کیمی، مسافه‌لری وورغولار، ایسسیز قیرلارین انگینلییینی بَتیملردی، قیرین اورتاسیندا، یاخینداکی ایستاسیونا دوغرو خیزلی خیزلی ایره‌لیلَین یولچونو خیال ائدر، یئنی یئرلره، آلیشیلمادیق حرکتلرله، آز اؤنجه‌کی صحبته، کَندیسینه گئجه‌نین سس‌سیزلییینده هله ائشلیک ائدن، یابانجی لامپین آلتینداکی وداعلاشمالارا و یاخیندا یاشایاجاغی دؤنوش حضورونا بورجلو اولدوغو هیجان سایه‌سینده، ایزله‌دیی کوچوک یولون، حافظه‌سینه نقش اولاجاغینی دوشونوردوم.
«زامان ـ حقیقت ایلیشکیسللییی.» ایکینجی بؤلوم
1. ائپیستئمیک زاماندان فئنومئنولوژیک زامانا
قارماشیق بیر مفهومدور زامان. اونو تانیملامایا، بَتیمله‌مَیه، اؤزللیکلرینی سیرالامایا گیریشیغیمیز هر دورومدا، اونو ایچینده بولونوشوموزون وئردییی قیسیتلیقلا معلول ایک (باشاریسیزیق) ـ قالدی کی اونون ایچینده اولدوغوموزو ایفاده ائتمَمیز بیله، بلیرلی اؤن قبوللارین اورونودورـ. زیرا بیر شئیی تانیملاماق، "بیر شئیین، بیر دوشونجه یا دا قاورامین اؤزسل اؤزللیکلرینین، یوکلملرینین، نیتَلیک یا دا یؤنلرینین ایفاده ائدیلمه‌سی، بتیملَنمه‌سی ایشلَمی ایله بلیرلَنیر"[1]. بو آنلامدا بیر تانیم "آچیقجا آنلاشیلمامیش سؤزجوکلر ایچین، آچیق و سئچیک اولاراق آنلاشیلان باشقا سؤزجوکلرله چوخ آنلاملیلیغی، آنلام بلیرسیزلییینی، آنلاشیلمازلیغی و قارانلیقلیغی اورتادان قالدیرماغا یارار."[2] بو آچیلاردان زامانا ایلیشکین تانیم گوجلویونه دایر اؤنسل وارساییمیمیز داها دا قووتله‌نمکده‌دیر. زیرا زامانین اؤزسل نیتَلیک و یوکلَملرینی تانیتلایاجاق، اوندان باغیمسیز اولاراق اورتایا قویابیله‌جَییمیز نه آچیق و سئچیک بیر سؤزجوک واردیر، نه ده کاتئقوری.
اؤته یاندان گوجلویو آشابیلمک آدینا فلسفه تاریخینه قیساجا بیر گؤز آتماق فایدالیدیر. نیته‌کیم دوشونورلرین، زامان مفهومونو بیر یانا آتماق شؤیله دورسون، چئشیتلی سورون آلانلارینداکی ـ سؤزگلیمی ائپیستئمولوژی و اونتولوژی ـ عقل یوروتمه‌لرینه زامان مفهومونو داخیل ائتدیکلری گؤرولور. بو آچیدان داها سونرا بحث ائده‌جَییمیز "بیلگی/ حقیقت ـ زامان آغی" سورونسال باغلامیندا قاورامین سریمله‌نیشینی بسیطجه اله آلینیشیندان، داها قارماشیق فلسفی عقل یوروتمه‌لره قونو اولوشونا دک قابا خطلری ایله اورتایا قویماقدا، ـ یاخینلاشمالارین بنزرلیک و فرقلیلیقلرینی بلیرگینلَشدیره‌بیلمک باغلامیندا ـ یارار واردیر.
ان بسیط فلسفی قوللانما ایله زامان، دوغال وارلیق ـ آلانیندا تک بویوتلو بیر آخیشی ایفاده ائدرکن، تاریخسل ـ دولاییسی ایله بشری ـ وارلیق آنلامیندا اوچ بویوتلو نیتَلیک عرض ائدن بیر گؤرونومده‌دیر.[3] "کئچمیش، شمیدی و گلجک" کاتئقوریزاسیونونا دایانان بو گؤرونوم، اؤلچوله‌بیلر اولماسی ایله گونده‌لیک یاشامدا آنلام قازانماقدادیر. بو اؤلچوم دئتئرمینیستیک ایلیشکیلرین آنالیز ائدیلمَسی باغلامیندا اینسانین دیگر دویغوسو، اؤنجه‌دن گؤرمه، اؤنجه‌دن یؤنَتمه کیمی یئتیلَرینه خیدمت ائتمَسی باخیمیندان آنلاملیدیر. دیگر بیر ایفاده ایله زامانین بلیرلی اؤلچولره گؤره بؤلوملَنرک گونده‌لیک یاشامین دیلینه ترجومه ائدیلمه‌سی، "اولموشلار، اولانلار و اولاجاقلار" دونیاسینی دوزه‌نه باغلاماق آچیسیندان پراتیک بیر دیَر داشیماقدادیر. هایدگرین "قامو زامانی" آدینی وئردییی بو دوزن، اؤزتله دوغال وارلیقلارین بیر دیزی حالیندا سیرایا قویولماسینا ایشارت ائتمکده‌دیر.[4]
[1] Ahmet Cevizci, Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yayınları, İstanbul, 1999, s.816.
[2] a.g.e., s.816.
[3] Takiyettin Mengüşoğlu, Felsefeye Giriş, Remzi Kitabevi, 5. Basım, İstanbul, 1992, s.162.
[4] Abdülkadir Çüçen, Heidegger’de Varlık ve Zaman, Asa Kitabevi, 2. Baskı, Bursa, 2000, s.62.
الی مئدیالاردا آچیق اولان دوستلارین بیرینه یازدیم: اولورسا اوتوزایکینجی تهران اولوسلارآراکیتاب‌سرگیسی‌نه تورکجه دَیرلی کیتابلار لیستی یازیب مئدیالاردان یایسین؛ بلکه سرگی‌یه گئدنلر ایچین یارارلی اولار. گؤره‌وی منه قایتاردی سایین دوست! اویسا من یالنیز بیر اوخوجو، چوخلو (اؤزلجه یئنی چیخان) کیتابلار هله الیمه چاتماییب (اوخوماغی پای اولسون!) بو اوزدن اوخودوغوم و ائتکیله‌ندیییم کیتابلارین بیرنئچه‌سینی اؤزللیکلری ایله بیر یئرده سیرالامایا قرار وئردیم؛ آنجاق:
لیست یازماغا کئچینجه بیر سیرا چتینلیکلره راستلادیم و کیتاب عالمینده نه قدر الی بوش اولدوغوموزا بیر داها واردیم. دونن ایسه (اوردیبهشتین دؤردو) سرگی‌یه باش ووروب کیتابلارین باهاسینا. بو اوزدن یالنیز اوچ ان دیرلی کیتابی تانیتدیرماغا قرار وئردیم.
هر حالدا بیلرک کی بو لیست: 1ـ یالنیز منیم باخیشیمی داشیییر و منیم ماراغیمدان دولایی یازیلمیش بیر لیست. 2ـ اوخویوب دَیرلی اولدوغونا واردیغیم کیتابلاردیر. 3ـ باسیلماغیندان خبریم اولوب آنجاق اوخومادیغیم کیتابلاری گتیرمه‌میشم. 4ـ چوخلو کیتاب یئنیجه باسیلیب کی هئچ خبریم یوخ اونلاردان. 5ـ شعر قونوسونا گیرمهمیشم. 6ـ ان اؤنملیسی: لیست‌دن قات قات چوخ اوخودوغوم کیتابلار وار، آنجاق اونلارین آدینی چکمه‌دیم؛ چونکو گتیردیییم کیتابلاری دیل و قورولوش آچیدان پارلاق و دوزگون گؤرموشم. اونلاری یئنیجه یازماغا باشلایان و یازار اولما آرزوسوندا اولان کیمسه‌لرین یانسیماغی دا ایلک آددیم‌دا یارارلی گؤرورم! 7ـ لیست اؤنجه‌لیک اساسیندا یازیلمیش‌دیر. 8ـ تعارف‌سیز بیر لیست.
{کیتابین آدی ـ یازار ـ ناشر}
بیر: آذربایجان حیکایه‌لری ـ آذربایجان یازارلاری ـ بوتا
تورکجه اؤیرشمه‌یه باشلادیغیم زامانلار آذربایجان حیکایه‌لری آدیندا ایکی جیلدلیک بیر کیتاب آلدیم و اونلاری ایچدیم. ایچدیم دئدیییمده تام معناسی ایله آلت و اوست بیلینجیمه یئدیردیم. دیل قونوسوندان اؤته‌یه گلینجه، ایکی جیلدلیک بو کیتابدا گلن حیکایه‌لر آذربایجانین آدلیم یازارلاریندان سئچیلمیش اثرلردیر و بونلارین ایچینده ایسه ان پارلاق حیکایه، آنار رضانین «من، سن، او و تلفن». بو اوزدن کیتابدا گلن حیکایه‌لرین اوخوماغینی دؤنه‌لرله ماراقلی اولان اوخوجولارا اؤنرمک ایسته‌ییرم. بونو دا آرتیرماق ایسته‌ییرم: (سرگی‌یه باش ووردوغومدا) چوخلو یئنیجه چیخمیش کیتابلار وار کی کؤچورولوب (تورکیه‌دن و آذربایجاندان) بو چوخ سئویندیریجی اولای. اونلارین نه قدر کؤچورمه‌یینده امانت رعایت اولوب، نه قدر حرفه‌ای ایشله‌نیلیب؟ بیلمیرم. آنجاق هامیسی گؤزل و اوخونمالی. آدینی بوردا چکدیییم کیتاب منه یئنیجه باشلادیغیمدا ائتکی بوراخمیش و زامان باخیمیندان ایسه ایلک سیرادا او اوزدن گتیردیم؛ یوخسا باشقا کیتابلار دا عینی دورومدا اولابیلر بو جهتدن.
ایکی: قیزیل آتیم و باشقا اؤیکولر ـ الیف. نورانلی ـ ساوالان ایگیدلری
کیتابدا گلن دوققوز حیکایه احمد صادقی اشرافی ایللر اؤنجه یازدیغی اؤیکولردیر. دیل و یاپی اولدوقجا گؤزل! بو کیتابا و اؤیکولرینه گؤره ایکی مستقل مقاله یازمیشام و بوندان آرتیق یازمایاجام. کیتابدا یالنیز اینجیدیجی شئیلر وار کی مقاله‌لریمده اشاره ائله‌میشم و بو یازارا قاییتمیر بلکه کیتابی ساهمانلایانلارا قاییدیر.
اوچ: قیرمیزیم ـ غفور امامی‌زاده خیاوی ـ نظامی گنجه‌ای
غفور امامی زاده، 2016ده کاشغرلی اولوسلار آراسی تورکجه اؤیکو یاریشماسیندا «قیرمیزیم» اؤیو ایله بیرینجی روتبه‌نی قازاندی و کیتاب ایسه یازارین اون‌بیر اؤیونو داشیییر اؤزونده قیرمیزیم‌له برابر). یئری گلمیشکن دئییم کیتابدا گلن سونونجو اؤیکویه باشقا یئرده بیر مقاله یازمیشام. دیلی روان (بیر ایکی یئرده یازارینان سؤزبیر ده اولماسام دا، آنجاق بوتونلوکده بیه‌ندیییم کیتابلاردان‌دیر).
(قرار اولسا ایراندا یازیلیب یاییلان کیتابلاری یالنیز گتیرم. او لیست بئله دییشردی: 1ـ قیزیل آتیم و باشقا اؤیکولر. 2ـ قیرمیزیم. 3ـ بوغاناق. اوچونجو کیتابی پی یاییم ائوی چیخاریب و محمد ملک‌نژاد یازمیش؛ من اؤزوم ائدیتورلاریندان بیری‌یم. کیتاب یاخشی یاییلمادی! نه ایسه کیتابین گؤزللییینده هئچ شوبهه یوخدور. رومان آذربایجانین 1325 و سونرالارینا عاید اولان نئچه بویوتلو بیر ریوایت‌دیر؛ عینی حالدا رومان ایندیکی زامانا قاییداراق، عراق ایران ساواشی و آذربایجان اینسانینین دردلرینی ائشیر.)
بیر نوکته: اوچ دنه کیتاب آدی یازماق اوقدر ده چتین دئییلمیش! آنجاق من وازکئچیلمز کیتابلاری یازدیم، کیتاب قیتلیغیندا و کیتاب‌سازی دؤنه‌مین قیزغین واقتیندا! بونا رغمن هئچ ده راضی ائتمه‌دی بیله‌می بو لیست. بیر طرفدن چوخ آز، باشقا یاندان اوخودوغوم و تانیش اولدوغوم داها آز (کیتابلار چوخ یاریماقیرچ یاییلیر بیزیم اؤلکه‌ده!)؛ بیر یاندان داها چوخ کیتابلار وار کی کیتابین بوتونو ایله ده راضی اولماسام بیر قیسم اؤیکولری یوخسا بعضی یئرلری بَتر اوره‌یه یاتان یازیلمیش. اونلاری دا گتیرمه‌میشم. بو اوزدن باشقا بیر قرارا گلدیم:
سایین اوخوجو و یارادیجی دوستلاریمدان ریجا ائدیرم اؤلری ده اوخویوب و تام بیه‌ندیکلری (هر جهتدن و قاپساملی اولاراق) اوچ کیتابی اؤزللیکلری و ندن‌لری ایله ساییب مئدیالارا قویسونلار؛ بلکه اطرافلی بیر لیسته یئتیشدیک سونوندا. بئله‌لیک‌له: «اوچ تام بیه‌ندیییم و وازکئچیلمز لیستیم» چالئشینه چاغیرماق ایسته‌ییرم دوستلاری. آنجاق بیر نئچه شرط ایله.
ـ چالیشاق ایراندا یازیلمیش کیتابلاردان اولسون.
ـ دیل و یاپی (اؤیکو، رومان، شعر) قونوسوندا سوموکلو اولسون
ـ تام معناسیندا تعارفدان دیشاری و وازکئچیلمز بیر لیست اولسون.
اوچ گوندور بیر داها باشلامیشام «بوغاناق» رومانینی اوخوماغا. بو رومانین یازیلماغیندا پیلله پیلله یازیچی ایله آیاق توتوب یئردیم. من، حمید قرائی و سایین یازیچی (محد ملک نژاد). اوچ بؤلوم اوخوموشام هله‌لیک. باشقا آچیلارین آچیلماسینی دئسم یانیلمامیشام بو یئنیدن اوخودوغومدا. رومانا گؤره کیمسه‌دن بیر سس قالخماییب هله. دونن ائله بونا فیله‌شیردیم. نه‌دن بو رومانا گؤره کمیسه بیر سؤز دئیه بیلمه‌ییب؟ چونکو رومانین آنلاتیسی یئنی‌دیر. چونکو رومان چتین روماندیر. اوخوماغی ایش آپاریر. گوجدور. بوتون آلیشقانلیقلاری پوزور بو رومانین آنلاتی بیچیمی. او اوزدن هله اؤز اوخوجو کوتله‌میزده اونون آلینماسینا هئچ ده تله‌سمیرم. بلکه (ایییمسر باخیشلا) ییرمی ایلدن سونرا اونو یاخشی اوخویان اولدو.
کیتابی فیدی‌بوک موفته قویموشدو. دانلود ائله‌دیم. اوچ‌یوز قیرخ صفحه‌دی، فیدی‌بوکدا سگگیز یوزدن آرتیق ایدی. گونده بیر یا ایکی متفکردن اوخودوم، و سونلاریندا داها چوخ اوخودوم. یاخشی کیتاب ایدی. تقریبا آلن دوباتنین اؤز سبکینده یازیلار ایدی و چوخو دا تکراری (قاباقلار اوچ کیتاب آلن دوباتن‌دان اوخوموشام) نه ایسه چوخلاری ایله تانیش اولدوم و یاخشی شئیلری ده وار ایدی. اول ده گومان ائتمیردیم کی یاخشی اولا (چون موفته قویموشدو فیدی بوک) آمما هر حالدا قویدوغوم وقتینه دییر.
Oct 24, 2018
کیتابی فیدیباکسدا اوخودوم. اوخویوب قوتاراندان سونرا گؤردوم کی باشقا ترجمه‌سی ده وار نه ایسه او ترجمه فیدیباکسدا یوخ. بو کیتابی مصطفی ملکیان اؤنرمیش. چوخ گؤزل اؤلوم قونوسونا توخونموشدو. چوخ لذت آلدیم. باشقاسینین اؤلومو بیزیم دریمیزین جیزیلماغی کیمی ده دویولمور. و بو چوخ هوندور بیر قاورامدی. رومان چوخ گؤزل یازیلمیش.
(Oct 20, 2018)
رومان چوخ گؤزل. دولو احساس. دولو گؤزللیک. اوقدر گؤزل ایدی کی فیدیباکسدا یوزونجو صفحه‌ده بیلدیم نه خبردی شوک اولدوم. نه قدر دویغولاری گتیره بیلمیشدی. چوخ گؤزل قوتاردی. چوخ گؤزل باشلامیشدی. دونیاسی کاملا تخیلی دونیادی، نه ایسه هئچ بیر اذیت ائدیجی عنصری یوخ ایدی. عموما من بئله رومانلاری خوشلامارام، آمما بو ایشی قورو باشقا. دونن مهر آیین ییرمی دوققوزوندا قوتاردیم.
(کئچن یازیلاریمدان 2018/21/Oct)
باشین ایچین بیر ترحوم قیل کی سرگردانینام / قادیر جعفری
غلبت الروم. بو آیه‌دن تفسیر چیخاردانلار چوخ آچیق ایکی سؤزدن عیبارت اولان بو خبری جومله‌یه «روما ایرانا غلبه چالاجاقدیر» دئیه یازمیشلاردیر. رحمتلیک پورپیرار آخی بو ایرانی هاردان سوخورسونوز بو ایکی سؤزدن عیبارت اولان آیه‌یه دئیردی. باخ ایندی تندیر قیزیشیب. قونویا بیر داها دؤنمه‌یه‌جکدیم. دؤنمک ایسته‌مه‌دییم اوچون دئییل، یئترینجه واخت آییرا بیلمه‌دییم اوچون. آنجاق بیر نئچه یئرده غفور امامی‌زاده‌خیاوی شخصی فیلرینی منیم آدیما وورماسی منی شاشیرتدیغیندان قوجوندوم. غفوربی ایکینجی جوابیه‌سینده اوتای خالقی، یازیچیلاریندان روسجا سؤزجوکلری اؤیرندییینی منیم دیلیمدن یازیمیشدیر. شوبهه‌یله یازیمی بیرداها اوخودوم. خودایا بیزه یاغیش. سانیرام بارماق سایینا یاخین اوخوجولاریمیز، «اوتایلی یازیچیلار، خالقلاری ایله برابر تحصیل آلدیقلاری دیلده یازیردیلار» سؤزونون آنلامینی، غفور بی کیمی، خالقیمیز قوزئی‌ده یازیچیلاریمیزدان روسجا اؤیره‌نیر دئیه آنلامامیشلار.
بو بوردا دورسون. دوستوموز غفور امامی‌زاده یوزومویلا ایکی نتیجه‌یه واریر. بیری سیزین. آنجاق بیرینده آذربایجان خالقینین موطالیعه اهلی اولمادیغینی وورغولاییر. منسه یازیمدا موخاطبلریمیزین خاص و آزاجیق اولدوقلاریندان باشقا بیر سؤزمو دئمیشم؟ بیز بیربیریمیزه یازیریق عومومیتله (گئنل بیزده بویورق بیچیمینده بیر فعلدیر. تبریزلیلر آراسی گئنلتمک بام باشقادیر. هر حالدا عومومییتله معناسیندا ایشلنمه‌سینه قوشقولانیرام). اوخوجولاریمیز تاپیلیرسا یازیچی، شاعیر، میللتچی و میلیوندا بیر عادی کوتله دیر. ۵۰۰ جیلد قیریمیزیمی ساتماق دوغروسو اوتوز میلیونلوق خالقا اوزوجودور. آنجاق دیلسیز خالقی قیناغا توتماق دا دوغرو دئییل. باخ ایندی «من، سن، او و تئلفون» سانیرام هارداسا مین جیلددن چوخ ساتمیش. دئیک گونئیلیلر روسجاسی اولان متنی داها راحاتمی آنلادیلار؟
ادامه مطلبگؤزو بوز بیری. / شریف مردی
هه؛ اؤزودور. ایندی گلدیک بیربیریمیزین یاخینلیغیمیزا و برابرجه دوشونمه‌یه باشلاماق دورومونا. سؤزو اوزاتمادان اوزرینده دایاندیغیم نئچه نکته‌نی آچیقلاییم:
بیر: اله‌شتیری آلانیندا بیر «اینسان»، «متنی ایجاد ائدن مؤلف» و «متن» وار آرادا؛ اله‌شتیرمن اله الدیغی قونو ایسه اوچونجو (متن) اؤزنه‌دیر. ان آزی من توتدوغوم یؤنتم یا اونا اییک اولدوغوم دوروم بئله‌دیر. یعنی A بیر اینسان اولاراق، A’ (آ پریم) مؤللف‌دیر؛ ایجاد ائتدییی متن ایسه تام باغیمسیزدیر بو ایکی‌دن. بونلار بیربیریندن فرقلی‌دیر هر حالدا، اله‌شتیرمن ایسه آ پریمه قاییداراق متنی اله‌شتیرمک‌ده بیر دستک اولاراق یارارلانیر یالنیز. بو اوزدن اؤزل بیر آدا ایشاره ائدرک سؤزلری دئمک‌ده بیر اینسان اولاراق (شخصیتی، بویو بوخونو بللی اولان اؤزنه)ـیه کسین ایشاره ائتمک‌دن اؤزومو یان ساخلاماقدایام.
ایکی: یوخاریدا متنی «اؤزنه» اولاراق وورغولادیغیمدا نئجه متنین صُلب و سرت دئییل ده دیری بیر اولغو اولدوغو گؤروشومه قاییدیر. البته متن دوغولدوغوندان اعتبیارن (آ و آ پریمی وئجینه آلمادان) اؤز یولونو گئده‌جک. بو اوزدن متن آدلانان بو وارلیغین دوغولدوغوندان سونرا آپریمین اونا آسلاناجاق هئچ قوتسال بیر دستک یوخدور نوخدالاماق ایچین! ایندی آپریم امین‌دیر سؤزونون یورومو نه‌دیر یوخسا آرخایین، هئچ فرق ائتمز.
ادامه مطلبدوز یول هارداندیر؟ / غفور امامی‌زاده خیاوی
بیلدییینیز کیمی معیار دیل، اورتوقرافی فرقلی‌لییی، اوتای آذربایجان و ایستانبول تورکجه‌سینین نجور ادبی دیلیمیزله ایلگی‌یه کئچمه‌سی کیمی موضوع‌لار، ادبیات چئوره‌لریمیزده فرقلی باخیش‌‌لارلا آلینان و یانسییان گوندم مساله‌لردن بیری اولاراق گؤزوموز اؤنونده سرگیله‌نمکده‌دیر.
بو قونودا آز دا اولسا، آرادا سیرادا مقاله‌لر یازیلمیش، یازارلاریمیز دا بعضن، اؤز باخیش‌لارینی یئری گلدیکجه اوخوجولاری ایله پایلاشمیشلار.
کئچن دؤنه‌کی قیسا یازیمدا، سایین شریف مردی‌نین جوابیه‌سینین اولینده دوغرولوقلا ایشاره ائدیب سیرالادیغی کیمی، بیر چوخ مساله‌لردن سؤز ائتمیشدیم. یازی‌نین اولینده ده "بو قونولاردا چؤزوم یول‌لارینی بیلن بیریسی کیمی چیخیش ائتمک قصدینده اولمادیغیم" وورغوسو ایله، "ساده‌جه بو قونودا اولان باخیش‌لاریمی و شخصی تجروبه‌لریمی آچیق آیدین و سانسورسوز بیر شکیلده اورتایا قویماق" نیتینده اولدوغومو اوخوجولارلا پایلاشمیشدیم.
طبیعی کی کئچید دؤورونو یاشایان دیلیمیز، باخیش فرقلی‌لییی و نئچه‌سسلی‌لیین رسمیته تانیندیغی دئموکراتیک بیر اورتام‌دا و سانباللی ادبی اثرلریمیزین بول بول یارانیب اوزه چیخدیغی بیر فضادا دیرچه‌لیب بویا باشا چاتاجاقدیر. ایسته‌دیییمیز یئره چاتانا قده‌ر، اورتالیقدا گرگین بیر دورومون یارانماسی دا کامیلن طبیعی‌دیر، آنجاق یازارلاریمیزین بو دورومون قاباغیندا سوسمالاری و هر نه‌یی اولورونا بوراخمالاری هئچ ده طبیعی نظره گلن بیر شئی دئییلدیر.
ادامه مطلبلاخلاتماق لازیمدیر. / شریف مردی
نئچه گون اؤنجه ایکی اؤیکو توپلوسو یاییملانمیش غفور امامی زاده خیاوی ایله شعرلری و دوزیازیلاری‌یلا اینتئرئنت اوزره تانیدیغیمیز قادر جعفری آرالاریندا کامئنت اولاراق یازیشدیقلاری، غفورون «ساده یازماق چتین می، چتین یازماق می ساده؟» باشلیقلی یازیسیندان باشلاناندی؛ سؤز البته آغیزلاردا دولانیب قلملردن سیزاراق ایللر بویو بلیرلی بیر یئره وارمادان گلیب چاتمیشدیر. بورادان یولا چیخاراق بیر نئچه نوکته‌یه اشاره ائده‌جه‌یم.
ایلک سورون قونونون سورونساللاشماغی‌دیر. سایین غفور ایلک یازیسیندا ال اوستو اولاراق هیجان ایچینده شعریمیزده موخاطب، دوشونجه، دیل، شعریمیزده او آنلار، قورولوش و ترکیب یالنیشلیق‌لاری، دیقتله سئچیلمه‌میش کلمه‌لر، چکیجیلیک، شخصی دیل، کلمه‌لره ایسته‌دییی و خوشونا گلن مفهومو چاتماق، ساده، موبهم، چتین و آلینما کلمه‌لر ایشله‌تمک، ایستانبولجا و روسجا کلمه‌لر، بو تای آذربایجان تورکجه‌سی، یئره‌ل و بؤلگه‌سل عونصورلارین ادبیاتیمیزدا اؤن پلان‌لارا گتیریلمه‌سی. کیمی قونولارا توخوناراق، «یئرلی لهجه و کلمه‌لریمیز شعریمیزه یول آچمالی و ادبیاتیمیز مستقل و بؤلگه‌سل بیر کیملیک قازانمالی‌دیر» سونوجا واریر. بئله‌جه «شعریمیز هاچان اوغرادیغی بو شخصی سمبولیک دیلین الیندن قورتاراجاق؟ موبهم یازماق نه زامان حاقسیزجا یوکسه‌لدییی بو مسلط موقعیتیندن آشاغی ائندیریله‌جک؟ ساده شعر هاچان او موبارک آددیملارینی ادبیاتیمیزا باساجاق؟» دئیه «شعریمیزین لنگئیستن هیوزلارینی، کارل سئندبرگ‌لرینی، اورهان ولی‌‌لرینی» آرزیلایاراق هارایا چاغیریر.
ادامه مطلبادبی دیلیمیز نجور اولمالی‌دیر؟ / ایکینجی بؤلوم / غفور امامی‌زاده خیاوی
اصلی مساله بو دئییل کی میللتیمیزین ادبیاتچی‌لارین دیلینده دانیشماغینی (البته بونا ایمکانیمیز دا یوخدور) و یا ادبیاتچی‌لاریمیزین میللتین دیلینده یازماغینی (بو دا دوغرو بیر ایش دئییل، چونکو بو خالق، اون ایللر بویودور دیلینین اصیل اؤزه‌ییندن اوزاق دوشوبدور)، انتزاعی بیر مساله کیمی کاغیذ اوستونه گتیریب حل ائدک. اصلی مساله، یازارلاریمیزین ایندیکی دورومدا (بلی، ایندیکی، دیلیمیزین اوخونماماسی و حاکمیتین سیخما بوغماسی آلتیندا) خالقی اؤز اثرلرینه جلب ائتمه‌لری و چئشیدلی یول‌لارلا اونلاری اؤز دیل‌لرینه یؤنلتمه‌لری مساله‌سی‌دیر. بو، ایندیکی دورومدا، اونلارین ان باشدا گلن مسؤلیت‌لریندن بیری‌دیر.
یازارلاریمیز آیین شایین بیر گوشه‌ده لم وئریب، ی فعال‌لاریمیزین دیل قونوسونداکی چالیشمالارینین سونوجا چاتماسینی، اؤنجه دیلیمیزین رسمی اولماسینی، سونرا دا اؤزلرینین دَبدبه ایله عرصه‌یه تشریف گتیرمه‌لرینی گوددوکلری خیالی فضالاردا، تاریخی وظیفه‌لرینی اونوتموش اولور‌لار. اونلار نجور اولورسا اولسون، بو دیلی خالقین ایچینه آپارمالی‌دیرلار و بو یول‌دا همشه اؤن سیرالاردا اولمالی‌دیرلار.
یازارلاریمیز "بیز ایسته‌سک ده ایسته‌مه‌سک ده خالق بیزیم یازی‌لاریمیزی اوخومایاجاق" کیمی سؤزلرله انفعالا یؤنلمیش اولدوقلاریندان باشقا هئچ نه‌یی ثابیت ائده‌نمزلر. بیر یازار اولاراق یاشادیغیمز بو چاخناشیقلی دورومدان چیخماق اوچون شخصی چؤزوم یول‌لاریمیز اولمالی‌دیر. هره‌میز دیلیمیزین میللتین ایچینده چیچک‌لنمه‌سینده‌کی وظیفه‌میزی یئرینه چاتدیرمالی‌ییق. ادبیاتچی‌لاریمیز ی و اجتماعی مساله‌لردن بونجا گئری چکیلمه‌مه‌لی‌دیرلر.
ادامه مطلبادبی دیلیمیز نجور اولمالی‌دیر؟ / بیرینجی بؤلوم / غفور امامی‌زاده خیاوی
بو مطلب، اصلینده سایین قادیر جعفری‌نین، منیم ادبی دیلیمیزله ایلگیلی بیر یازیما جوابیه اولاراق یازدیغی بیر یازیسینا، ایکینجی جوابیه کیمی قلمه آلینمیشدیر.
من بو یازی‌دا، بو قونودا اولان باخیش‌لاریم و شخصی تجروبه‌لریمی آچیق آیدین و سانسورسوز بیر شکیلده اورتایا قویموشام. باشقا شاعیر و یازارلاریمیزدان دا، بو اؤنملی مساله‌یه قاتیلمالارینی، بو قونودا اولان باخیش‌لارینی مکتوب اولاراق پایلاشمالارینی تمنا ائدیرم.
سؤزومو بیر خاطیره ایله باشلاییرام:
۱- یاشماغین ایکینجی سایی‌سینی چیخارتدیغیمیز گونلر، خییوودا تزه‌جه تانیش اولدوغوم بیر اؤیره‌نجی دوستوملا دانیشدیغیمیز سیرادا، دوشوندوروجو بیر مساله ایله قارشیلاشدیم. سؤزون تام آنلامیندا ادبیاتین عادی موخاطب‌لر‌یندن ساییلابیله‌جک دوستوم، یاشماغین ایکینجی سایی‌سینی ائله ایلک صفحه‌سیندن باشلاییب، دیلیندن باش آچدیغی مطلب‌لرینی ماراقلا اوخویوب باشا وورموشدو. آنجاق ایللر بویو یازیب اوخودوغو فارس دیلینده اولدوغو اوچون، یازیلاری اوخوماقدا زورلاندیغیندان، بعضی مطلب‌لردن واز کئچمیشدی. موخاطب‌لرین چوخونا اؤزگه گلن، چتین کلمه‌لری یاراشیق‌سیز بیر بیچیمده ایچینه یاغدیردیغیم او سایی‌داکی منیم مقاله‌لریم، بو "واز کئچیلمیش"لرین ایچینده ایدی.
او گوندن بری باشی‌بوشلوغو بیر یانا بوراخیب، موخاطب قونوسوندا آرادا سیرادا دوشونمه‌یه باشلادیم. یازیچی‌لیق‌دا جیددی‌لشدیییم سونراکی ایللرده، بو قونو، دوشونجه‌لریمین اساس مرکزینده یئر آلان مساله‌لردن بیرینه چئوریلدی. بو موددت‌ده بؤرکومو قاباغیما قویوب اؤزومدن دؤنه‌لرجه سوروشدوغوم "کیمه یازیرام" سؤالی اوزه‌رینده دوردوغوم، بونا شخصی اولاراق بیر جواب‌لار تاپدیغیم و بونلاری، یئری گلدیکجه بعضن ادبی درگی‌لرده ده یاییملادیغیم آز اولمامیشدی.
اؤزومو آلداتمامالی ایدیم. من تکجه اؤزومه و اوره‌ییمه یازمیردیم؛ بؤیوک بیر اؤلچوده، باشقا اینسانلارین دا ذؤوقونو اوخشاماق و اونلارین منی تایید ائله‌ین باخیش‌لارینی قازانماغین دا آرزوسوندا ایدیم. من تکجه اؤزومه و بیر نئچه یاخین_اوزاق دوست‌لاریما یازماقلا قانع اولان او آلچاق کؤنوللو‌لره (بلکه ده اوجا وللو، کیم بیلیر؟) قوشولماق اوچون گیرمه‌میشدیم بو یولا. من ده باشقا یازارلار کیمی یازی‌لاریمین گئنیش کوتله طرفیندن قارشیلاندیغی و آدیمین اونلارین قولاغینا چاتاجاغی آرزوسوندا ایدیم.
بو دوشونجه طرزی ایله طبیعی کی موخاطب قازانما یول‌لارینا دا فی قیلمالی ایدیم. ساده دیلده یازماق دوشونجه‌سی، ائله بو باخیش‌دان اورتایا چیخیردی. ایکی اؤیکو مجموعه‌می، (اؤزه‌للیک‌له ایکینجی‌سینی) هر زامان ذهنیمین بیر گوشه‌سینده، هامینین باشا دوشه‌جه‌یی بیر دیلده یازمالی اولدوغومو دوشونرکن یازیب باشا چاتدیردیم. عؤمورلری بویونجا ایلک دفعه تورک دیلینده بیر کیتاب اولاراق اله آلدیقلاری قیرمیزیم مجموعه‌سینین حاققیندا، اوخویارکن بیر خاص چتینلیک چکمه‌دیکلری و بیر نئچه مورددن سونرا کیتابی اوخودوقلاریندا دیل پرابلئمی یاشامادیقلارینی دیله گتیرن بیر چوخ موخاطب‌لریم، منه بو قونودا دوز فیلشدیییمین سیقنالینی چوخدان وئرمیشدیلر. قیرمیزیم مجموعه‌سی یاییملاندیغی ایلده، ۵۰۰ جیلده یاخین ساتدی. موخاطب قونوسوندا بونو اؤزومه اوغور ساییردیم. بونو دئمک ایسته‌ییرم: بیز یازی‌لاریمیزدا تورکجه‌میزی باشارمایان بؤیوک بیر آماتور اوخوجو کوتله‌سینی ده نظرده آلمالی‌ییق.
ادامه مطلبحمید قرائی
یای ایدی. ناهاردان سونرا ساعات ۴ سولاریندا منه مئساژ آتدی کی "حوجام! بیزه گلیب یازدیغیم بیر شئیه باخارسان؟" من ده اونو سیندیرماییب ائولرینه یوللاندیم. ائولری بیزدن یورویه‌رک بئش دقیقه‌لیک بیر مسافه‌ده قالیر. هاوا چوخ سیجاقدی. کوچه‌ده ده آز بوز آدام تاپیلیردی.
ایلک تانیشمامیز سید حیدر بیات واسیطا‌یلا اولدو. سیدی تانیمادان اؤنجه ده شعر یازیرمیش. سونرالاری کندده‌کی خاطیرالارینی یازماغا باشلادی. یازماغا چوخ هوسلی‌یدی. سید حیدر بی مندن محمد بیه خاطیرالاری‌نین ائدیتینده یاردیمجی اولمامی ایسته‌دی. او آرالاردا آیاغیمیز محلله‌میزین باشینداکی صبا پارکیندا گئجه‌لری گئدیب اوتوروب صؤحبت ائتمه‌یه ده یاواش یاواش آچیلیردی. خاطیرالاری‌نین دیلی تام دانیشیق دیلی‌یدی. منیم اؤنریم ده بو یازیلاری استاندارد بیر تورکجه‌یه اوتوردوب محمد بَیین ده دیل‌بیلگیسینی گلیشدیرمک استقامتینده‌یدی. او اوزدن منه "حوجام!" دئییردی.
انرژیک بیر اینساندی. اؤیرَنمه سورعتی چوخ یوکسکدی. عئینن بیر یئنی یئتمه انرژیسینده‌کی بیر آدام آرزوسو ایله اؤیرنیردی. خاطیرالاریندا آنلاتدیغینی بیرنئچه کره ده منه آنلاتمیشدی. اوخوما یازما ایسته‌یینی و اوخولا باشلار باشلاماز خیاللاری‌نین سویا دوشدویونو چوخ حسرتلی بیر شکیلده آنلادیردی. ائله کی آز قالسین گؤزلری دولسون.
سونراکی آشامادا اؤیکو یازماغا باشلادی. خاطیرالارینی اؤیکویه تؤکمک ایسته‌ییردی. بو سیرالاردا حتی بیرنئچه یارادیجی اؤیکو ده یازدی. سؤز داغارجیغی مکمل ایدی. اوشاقلیغینی تام تورکجه یاشامیشدی. کند شیوه‌سی‌یله ده دانیشاندا چوخ دوزگون بیر شکیلده جومله قوروردو. آتالار سؤزو، دئییملر وس باخیمیندان زنگینلییی اعلا درجه‌ده‌یدی. اؤیکو یازماغا باشلادیغی زامان دا شریف مردی ایشین ایچینه داخیل اولموشدو. شریف ده هرزامانکی کیمی خاص تیتیزلییی ایله اؤیکولرینی اوخویوردو. بو سفر ایکی "حوجا" محمد ملک‌نژاد ایله یولا چیخیردی. یاشجا بیزدن بؤیوک اولدوغونا باخمایاراق بیزدن بیر شئیلر اؤیرندییی ایچین بیزه قارشی چوخ سایغیلییدی. بو اوزدن گئچمیشی و تام گله‌نه‌یی یاشامیش بیر اینسانی قارشیندا گؤره‌بیلیردین. آنجاق بئینی چوخ اسنک بیر اینساندی. الشدیرییه چوخ آچیقدی. بو باخیمدان دا مودئرن بیر شخصیت پروفیلینه صاحیب بیر اینساندی. حتی من و شریف‌ین اؤیکولری و رومانلارینداکی یازیلارینی بیردن‌بیره بیرنئچه صحیفه‌سینی سیلمه‌میزه و آدینی "بالتالاما" قویدوغوموز شئیه سس چیخارمیردی.
نه‌یسه ائولرینه گئتدیم. ائوین بری قیسمیندا بیر تک‌اوتاق واردی. بو اوتاغی دا چالیشما اوتاغی کیمی قوللانیردی. بیز ده هر هفته جوما گونلری اورادا توپلاشیب رومانین ایشلرینه باخیردیق. منه خوش‌گلدین ائله‌دییی یئرده بیله اوجادان گولمه‌سینی ترول ائده‌بیلمیردی. بلکه اؤزو ده اینانابیلمیردی. "حوجام بیر شئیلر یازمیشام." ۱۲-۱۰ صحیفه‌لیک بیر یازییدی. بوتون یازیلاری کیمی بیلگی‌سایاردا یازمیشدی. گؤزلریمه اینانمیردیم. اوخورکن آیاقلاریمین یئردن آیریلدیغینی بیله حیس‌ائدیردیم. کومپوزوسیون، تئکنیک و دویغو او قده‌ر اوستاجاسینا یازیلمیشدی کی اوخودوقجا اوخویاسیم گلیردی. اؤزللیکله بیرینجی بؤلومو اوخویان بیر اوخویوجونون بو گؤروشومه قاتیلاجاغیندان شوبهه دویمورام. اویسا بوغاناقلی و چالخاتیلی بیر دوروم بو قده‌ر گؤزل قلمه تؤکوله‌بیلر.
من ده اولایی شریف مردی ایله پایلاشدیم. بؤیله‌لیکله "بوغاناق" باشلادی. بو بوغاناغی باشلایان دا محمد ملک‌نژاد اولدو.
یاشادیغی دردی، آجینی و چیله‌نی قلمه آلدی. حیکایه‌سینی اولوشدورموشدو آرتیق. خالقینین حیکایه‌سینی آنادیلینه یازیردی. حیکایه‌سیز بیر خالقین اولمادیغینی و حایاتدا -بو حایات باشدان آیاغا بیر کشمکش اولسا بیله- قالابیلمه‌یه‌جه‌یینی قاورامیشدی؛ هم ده نئجه قاورامیشدی. "بوغاناق" محمد ملک‌نژادین حیکایه‌سیدیر. ملک‌نژاد دونیاسینی رومانیندا یاراتدی. اوستونده زحمت چکیب اویرندییی آنادیلی ایله یاراتدی. محمد ملک‌نژاد اؤلمه‌دی؛ چونکو یاشامینی "بوغاناق"دا بیزیمله پایلاشدی. بیز "بوغاناق"ی هر سفرینده اوخودوغموزدا محمد ملک‌نژادین اؤلمه‌دییینی بیر داها گؤره‌بیله‌ریک.
محمد ملک‌نژاد اؤلمه‌دی.
روبرت موسیل‌ین 1927 ایلینده یازماغا باشلادیغی و هئچ بیتیرمه‌دییی «نیته‌لیکسیز آدام» رومانی، ایکینجی دونیا ساواشینی هاضیرلایان، مودرنیست توپلومداکی سیخلیق، چوروموشلوک، سویسوزلوق، منجیللیک، قددارلیق کیمی قاوراملارین اینسانلیغی نئجه بیر چؤکوشه گؤتوردویونو زامان زامان قارا میزاحا دایاناراق سرگیله‌مک‌ده‌دیر. بیر اینسانلیق پاناروماسی اولاراق آلغیلانابیلن بو بؤیوک رومانیندا موسیل، اولاغان اوستو بیر اوسلوب، موحتشم بیر دیل ایله اوخوروندان دیقت و صبیر ایستر کیمیدیر. (قایناق)
چوخ دویغولو، داریخقان و قرارسیز بیر آدامام. اوچ یاشیمدان هئچ نه یادیما گلمز. بئش‌دن یئددی‌یه آناما دوشگون ایدیم. چؤلده باییردا اوشاقلار اوینار، من آناما یاپیشاردیم. یئددی‌ده کؤچدوک. قیزیل‌قالادان قوما! داها سیخیلدیم ائوه و یئنه ده آناما. دیل فرقی ده آرایا گلمیشدی ایندی. سگگیزده آنامدام آیریلماغا مجبور اولدوم. مدرسه‌ده دیوارا سیخیلدیم، اوشاقلار دانیشیردیلار. آلتی آی لال قالدیم. لال.
اوندا دیل بیلگیم دون دییشمه‌یه یئتیردی داها. دوشونمزلیگه وورموشدوم اؤزومو اؤنجه‌کی دیله. لهجه‌می ده دوزه‌لتمیشدیم. آنجاق هله ده ساغ سولومو ایتیردیییم آنلار وار ایدی، ساغ سولومو اؤیره‌نمه‌میش اونلارین فارسجاسینی اؤیره‌نمیشدیم؛ قاتیر ایتیریردیم اؤزومو. سونرالار، عسگرلیک‌ده بئله، به چپ چپ به راست راست گیجه‌لدیردی بیله‌می هردن.
اون ایکی‌ده قارشی ائوین قیزی گیردی گؤزومه. اونا داریخاردیم. حامامدا داها چوخ خاطیرلاردیم اونو. سونرا باشقا قیزلارا دا داریخدیم. کوچه‌میز اوخول یولو ایدی. قیزلارا داریخماغا باشلادیم. حامام، تووالئت، دام اوستو، پیلله آلتیلاردا داها چوخ داریخمالاریمی بوشالداردیم. قیزلارا بالا بالا اوغلانلار دا آرتیلدی. اونلارا دا داریخدیم اون دؤردده. آنجاق بیر آز نازیک اوغلانلار، بیر آز نازلاری، بیرآز دانیشاندا، باخاندا، یئرییه‌نده فرقلی اولان اوغلانلار ایدی بونلار. بوشالمالار یورغان آلتینا دا گلیب چاتدی. تک اولونجا داریخماغا باشلاییب سونرا بوشالداردیم داریخمالاریمی. بیر توپورجک بیر ال!
اون بئش‌ده اوغلانلار چوخالینجا قیزلار آزالدی. کیلاسدا نیمکت‌لر دالی، ورزش کیلاسلاری یایینمالار و بوش کیلاسا سیغینمالار. اون یئددی ده قورآنا وورولدوم. اوخویوب یاددا ساخلاماق ایسته‌دیم. مسجیده، کانونا آچیلدی آیاغیم. اوغلانلار یئنه واردی. داها دا چوخالدی دونیام گئنیشله‌نینجه.
یوخولاریما بئله نازیک نازیک اوغلانلار گیرمیشدی. چؤرک صف‌لرینده، اوتوبوسدا، قالابالیقدا بیر توخونوب سورتونوب چکیلیردیم. اوروج آغیز، قورآنچی یولداشلاریمدان بیرینی چکیب آپاردیم باغا! سونرا آخشام باشی ائوه قاییدارکن گؤزلریمده یاش استغفار دئییردیم.
اون دوققوزدا اونیوئرسیته‌یه گیردیم. قیزلار داها چوخ! رنگ‌لر دییشمه‌یه باشلادی. یوخولاریم دا رنگ دییشدی. قومدان گرگانا، اونیوئرسیته‌یه گیرمیشدیم. داورانیشیم آمما اون ایللیک قوم تربیتی ایدی. اویوشموردوم. اؤزومه سیخیلدیم. شهرده دولاشیب اوتاغیما سیغیندیم. کیلاسداشلاریمدان بیرینی سئودیم. سئودیم بئله دئیه بیلمه‌دیم. آناما اوخشارلاری شهرده دولاشارکن تاپیب اونلارا وورولماق ایسته‌دیم. باشارمادیم.
آنتونیو تابوککی (24 ائیلول [سپتامبر] 1943، پیسا - 25 مارت [مارچ] 2012 لیزبون)، ایتالیان اویون یازاری، چئویرمه‌نی و اؤیره‌تیم اؤیه‌سی.
آنتونیو تابوککی، 24 ائیلول 1943ده پیسادا دونیایا گلدی، آمما وئککیانو قصبه‌سینده بؤیوک آناسی ایله بؤیوک باباسینین یانیندا بؤیودو. 1969دا "پورتوقال‌دا گرچک اوستوچولوک" اوزرینه بیر تئزله اونیورسیته‌نی بیتیرندن سونرا، 1970لی ایللرده پیساداکی Scuola Normale Superiore’ده پورتوقال دیلی و ادبیاتی اوزرینه چالیشمالارینی سوردوردو و 1973ده Bologna Üniversitesiنین پورتوقال دیلی و ادبیاتی کورسوسونه اؤیره‌تیم اؤیه‌سی اولاراق تعیین ائدیلدی. پورتوقال‌چی و بو دیلین ادبیاتینا یؤنه‌لمه‌سینده‌کی ان بؤیوک ائتکن، فئرناندو پئسسوانین یاپیتینا اولان حیرانلیغی و اونو آنادیلیندن اوخوما آرزوسو اولدو. 1975ده، ایلک رومانی Piazza d’Italia (میلانو: بومپیانی) یاییملاندی.
Siena Üniversitesiنده و نیو یورکداکی Bard College، پاریس‌ده‌کی Ecole des Hautes Etudes و Collège de France کیمی سئچکین اونیورسیته‌لرده درس وئردی. کیتابلاری قیرخ‌دان چوخ دیله چئوریلدی. بعضی رومانلاری روبرتو فانزا، آلاین کوورناو، آلاین تانر، فئرناندو توپس کیمی اونلو یؤنه‌تمنلرجه آغپرده‌یه، Giorgio Strehler و Didier Bezace کیمی تانینمیش یؤنه‌تمنلرجه صحنه‌یه اویارلاندی. اؤیه‌سی اولدوغو اولوسلاراراسی یازارلار پارلامئنتوسونون قوروجولاری آراسیندا یئر آلدی. تابوککییه 2007ده Liège اونیورسیته‌سینجه اونورسال دوکتور عنوانی وئریلدی. [قایناق]
کیچیک‌کن سؤزدن چیخیب آنامی هئرسله‌ندیرسم، «دانا باش»، «یئکه باش» و «ائششک باش» کیمی سؤزلر دئیه باغیرار، هده‌لردی بیله‌می. آنامین یئکه باشیما ایشاره ائتمه‌سی یالنیز هئرسله‌نمه‌سینه قالماییب شوخلوغا دا سالاردی باشیمین یئکه‌لییینی. بو سؤزلر باجیلار و قارداشیمین آغزینا دا گیریب لاغا قویماق یوخسا هئرس بوشالدماق یولو اولدو. منیم کیمی اونلارین هره‌سینین بیر تاخما عنوانی اولدوغو کیمی بیربیریمیزی آنامیزین وئردییی ایکینجی عنوانلا سسلر حاییف آلاردیق. خوش خوشانلیغی دا واریدی اؤز ایچیمیزده‌یکن بونون.
سونرالار چاقق اولوب یاپیشدی منه آنامین وئردییی بو عنوان! باشیمی دوغوردان دا یئکه حیس ائدر اوتاناردیم آداملارین ایچینده. باشیمین یئکه‌لییینه فیله‌شیب قیزاراردیم؛ اؤزلجه دانیشماغا مجبور اولوب بیر ایکی گؤزون اوستومده اولدوغو زامانلار. دانا باشلی بیری کیمی باشقالاردان فرقلی گؤرردیم اؤزومو. اوخول زامانلاری ـ ابتدایی و راهنمایی ـ داها چوخ اینجیدیجی ایدی. اؤزومو بیر سورو آدام ایچینده گؤرونجه ایتیریردیم. سؤزوم آغزیمدا دولاشمیر سوسماغا مجبور اولوردوم. اؤیره‌تمن منه باخینجا بوتون دَریم گیزیلدار، قولاقلاریم قیزیشار، اوزوم قیزاراردی؛ اوزومون و قولاقلاریمین قیزارماسی داها چوخ اوتاندیراردی. وای اوندایدی کی اؤیره‌تمن سوال وئره‌یدی! جاوابی بیلسم بیله ایتیرردیم اؤزومو. داها چوخ چالیشا توشمه‌ییم دئیه هئچ زامان سوال سوروشمازدیم اؤیره‌تمندن؛ یا اؤزوم چؤزور یا سونرا باشقا بیریندن تک اولدوغوموزدا سوروشار یا دا بیر جور باشا وئرردیم قونونو. بو سوال سوروشما اونیوئرسیته ایللریمه‌جن چکیب گلدی، هله ده وار آزماز! ساهمانلانیب گئدردیم فاکولته‌میزین ایچینه، سالونو کئچر پیلله‌لری قالخاردیم، اوستادین اوتاغینا یاخینلاشینجا آیاغیم سوستلاشار دوراردیم. قاپینی تیققیلدادماغا جسارت تاپماز دؤنردیم. یورددا، اوتاقداشلاریم ایچینده بئله دانیشماغا سیخینتی دویاردیم. کوچه‌ده خیاواندا یئریرکن بیر باخیشین اوستومده اولدوغونو سئزسم یئریشیمی ایتیرردیم. ایندی ده ایتیریررم!
زامان کئچدی؛ بیر پارا کیتابلارلا بیر پارا آداملار ایله دانیشیب توپارلاماغا چالیشدیمسا اؤزومو، یئنه ده زامان زامان ابتدایی اوخولوموزون حیه‌طینده اوشاقلار منی دؤره‌له‌ییب قیزاران یئکه دانا باشیما گولمه‌لری، بعضن گولونج بعضن آجی آنلار یاشادار ایچیمده.
اونیوئرسیته‌ده یوردوموز اولان محله‌نین قادینلاریندان بیری آناما اوخشاییردی. صوبح‌لر بربری آلیر اونون دا بربری آلماغینا دالاردیم. بیر فرق واریدی آنجاق. او چادرا بورونموردو. صیفه‌تینه گیزلینجه باخیر کئییفله‌نیردیم. گونده گونده یا سوت یا بربری بهانه‌سینه ساعات دوز یئددینی اون دقیقه کئچمیش یوردون قاپیسیندان زنجیری آچیر چیخیردیم، ایکی دقیقه ده چدی کوچه‌نین باشینا چاتام؛ اوردان بربری صفینه یوخسا سوت توکانینا یوللانیردیم. آناما اوخشار قادینی سیئر ائدیب بیرآز آرخاسیندان باخیب قاییدیردیم. گونوم گون ایدی او گون. یوخسا، قادین گلمه‌سی، زامان ایتیرسم. گونوم کئچمیردی داها.
گؤزلرینده بیر ماویلیک ـ آنام کیمی ـ بورنوندا نازیکلیک! انگی اینجه. یئریشی خوش گؤرونوشلو. قولونا آسدیغی پالتارلارینا اویوشان رنگلی بیر کیف آنامدان فرقلی گؤستریش سرگیله‌ییردی گؤزومده. توکلریندن ساری‌یا چالان بیر قیسمی گؤروکوردو باشیندا، آنامین توکلرینی هئچ گؤرمه‌میشدیم. خاطیرلامیرام رنگینی.
بیر پارا فرقلر اونو آنامدان آییریردی گؤزومده. اونا داریخاندا آناما زنگ وورار قونو دییشر اونوداردیم هر شئیی؛ یا دورور کوچه‌یه چیخیر بیر شئیلر آلیر کیمی گزینردیم آشاغی یوخاری. گؤرمزدیم آمما.
ماجرانی آنام‌گیله ائوده دئییب آنامین دویغولاندیغی و قارداشیمین گولومسه‌مه‌یی شوبهه‌یه سالدی بیله‌می. یوردا قاییدیب گؤردوم داها چوخ آناما اوخشار قادینا فیله‌شیرم. حاماما گئتدیم. کئیفلی بیر حامام اولدو بیر سیرا خیاللارلا. سونرالار نه اولدو اونوتدوم، هئچ خاطیرلامیرام.
تورکجه یازماغا باشلاماغیمدان اون ایکی ایل قدر کئچمه‌کده‌دیر. باشلار باشلاماز اؤرنکلر گؤتوروردوم بعضی کیتابلاردان؛ خوشوما گلن دئییملر، خوشوما گلن جومله‌لر، اوره‌ییمه یاتان کلیمه‌لر. بونلاری ائله بونا گؤره اله آلدیغیم سررسیدده یازیر هردن تئیخه‌سینه اوخویاردیم؛ اوقدر کی ازبر اولموشدوم. جومله‌لرین قورولوشو دا اوتوروردو بئینیمده. بو کیتابلاردان ایکیسی محمد صبحدل ایشله‌دییی آذربایجان حیکایه‌لری ایدی (بیر و ایکی).
آنجاق یازماق بوتونو ایله من‌ده، اوچو اوخورکن ابتدایی زامانیندا باشلانمیشدی. انشاء یازاندا اؤیره‌تمنله برابر اؤزوم ده بیلیردیم کیلاس سویه‌سیندن فرقلی یازیلاریم وار؛ گونده‌لیک یاشامیمی ائویریب چئویریب یازی‌یا دؤندریر کیلاسدا اوخومازدیم. اوتانقاج ایدیم آخی. البته بیر ایکی کره مجبور اولوب اوخودوم. اوندا اوشاقلارین تپکیلرینی گؤز آلتی سئزه‌بیلیردیم. بیر ایکی کره اوخودوغومدا اونلارین نئجه سوسوب دا منه قولاق آسدیقلاری داها اوخوماغا سیرتیقلادیردی. ال یازمام آمما چوخ کؤتویدی، اوخونولماز حالیندا کؤتو. بیر کره بونو اوزومه ده ووردو اؤیره‌تمن و اوشاقلارا ساری توتوب گؤستردی. بو ایسه منیم گئری اوتورماغیما و داها انشاء کیلاسلاریندا یازمامیشام کیمی داورانمالاریما یؤنه‌لتدی.
ادبیات ماراقلیسی اولدوغوما، «فارسی پنجم دبستان» کیتابی ایله، اؤزلجه شعرلری ایله آرام سازیدی. او آرالار حافظ ایله تانیش اولوب هردن اوخویاردیم ائوده؛ قارداشیم (مهدی) ده شعره وورولموش بیری. مهدی ائوده نستعلیق مشق ائدر حافظ اوخویاردی. (بونون دا ماجراسی وار؛ سونرالار یازارام) اؤیره‌تمنیمیز ده حافظ ماراقلیسی؛ اوچ دؤرد یاندان یؤنه‌لدیم حافظین غزللرینه. اؤیره‌تمن ادبیات کیلاسیندا اؤنری اولاراق هر بیر غزله بیر نومره وئره‌جه‌یینی آرایا قویدو. ییرمی یئددی‌یه قدر اؤزومو چکمیشدیم یوخاری، داها قویمادی اوخویام.
شعر ایله اوغراشا اوغراشا دبیرستاندا، ادبیات کیتابیندا حیکایه یا اؤیکو ژانری ایله تانیش اولدوم. (آه نه کیتابسیز دونیامیز واردی. هله رومان نه‌دیر هئچ بیلمزدیم). ادبیات کیتابیمیزا وورولموشدوم؛ آنجاق هله ده باشقا کیتابا الیم چاتان دئییلدی او زامان؛ عاییله‌میز ده کیتاب اهلی دئییلدی. گونده‌لیک یازماغا باشلامیشدیم؛ دبیرستاندان ایندی‌یه کیمی گلیب چاتان بیر توتوم. گونده گونده دئییل آنجاق.
1395ده 1386دان باشلاییب اؤیره‌نه اؤیره‌نه یازدیغیم یازیلاردان اوچ کیتاب توپلاییب یاییملادیم. اؤنجه‌لری کیمی عاییله‌م هئچ خبردار اولمادی کیتاب یازمیشام. یا خبری اولان وئجینه ده آلمادی، یا آلدی اوخویابیلمه‌دی (ان آزی ایکی باجیم و قارداشیم گؤردولر کیتابی و بیلدیلر؛ آمما اونلاردان گولومسه‌مه حددینده بیر تپکی اولسون بئله گؤرمه‌دیم). هله ده یازیرام.
حافظ‌دن سونرا سعدی گلدی آرایا. سعدینی راهنمایی دؤورونده باشلادیم اوخوماغا؛ سونرالار بیلدیم آتام سعدی‌نین گلستان‌ینی مکتب‌ده اوخوموش. سعدی‌نین شعرلری داها اوره‌ییمه یاتیردی. اوردا شعرلرین «دوست» دئییه تئمی بیر ایکی «دوست» دئیه تانیدیغیم آداملارا اویوردو. سعدی‌ده «یار»، «دوست» و «معشوق» کیمی قاوراملار داها اویوشوردو من دویارلیغیندا اولدوغوم آنلاییشا. او اوزدن کیمسه‌یه دئیه‌بیلمه‌دیییم، کیمسه‌دن اوممادیغیم سؤزلری و ده سس‌لری سعدی‌دن ائشیدیر، داها کئییفله‌نیردیم.
سعدی آنجاق بیزلرده یوخودو! دئدیم کیتابسیز عاییله‌یدیک؛ کارگر بیر آدامین عاییله‌سی! قارداشیم «بوستان»ی کیتاب سرگیسیندن اوغورلایان آرخاداشیندان یاری باهاسینا، آتا آنامدان گیزلین، آلمیشدی. اونو واراق واراق اوخویور؛ «دوست»دان دانیشان غزللری تیکرار تیکرار قورونتولاریمدا گرچک دونیامی خیالا قاتیردیم؛ یانی نازیک قاراشین بیر اوغلان واریدی مدره‌سه‌ده. یانار آلیشاردیم اوندان اؤترو؛ سوسار دینمزدیم. یاساق یاشامیشیق سومویوموزون ایلییینه قدر. سعدی آنجاق دیلده من ایله برابر گلیردی ان آزی. (بو کیتاب اوغورلامالاری سونرالارا دا چکدی؛ اونون دا ماجراسی وار. قالسین سونرایا).
آتام چوخ دینچی آدامدی. دولاییسی ایله ده چوخ ساده و قلبینده اولان دیلیندن چیخاندیر. دوغروسو قوما کؤچه‌ندن سونرا دین رنگی داها قاتیلاشدی، اؤنجه‌لرینی گؤرمه‌میشم، یا گؤرسم هئچ می هئچ یادیمدا دئییل (کؤچدویوموزده من یئددینی یاشاییردیم). جاوانلیغیندا، یا ان آزی قوما کؤچمه‌میشدن قاباق او قدر ده سیخ باغلی دئییلمیش دینی قونولارا. یالنیز سیرادان بیر دیندار ایمیش، ائشیتدیکلریمه گؤره.
تربیتیمیز داها چوخ مدرسه‌لرده اولدو، دیلدن باشقا؛ دیلی (تورکجه‌می) کندیمیزده، آنامدان، و بؤیوکلریمدن اؤیرندیم. فارسجانی ایسه اؤیرتمن‌لردن و کوچه باییردا گؤروب اوغراشدیغیم اوشاقلاردان اؤیرندیم. تورکجه‌نین تملی کندیمیزده تماملی ایله قویولموشدو؛ کؤچدویوموز زامان رادیو بئله اوقدر دینله‌نیلمیردی؛ فارسجا ایسه بیرینجی ایل اوخولدان باشلاندی.
تورکجه‌م یئددی یاشیما قدر ائوده، آنامدان و باشقا بؤیوکلریمدن اؤیرندیییمه گؤره آرینمیش و ترتمیز بیر دیلدی؛ کؤتو سؤزلردن پاییم یالنیز آنامدان منه یا باشقا باجی قارداشلاریما دئدیییی سؤزلردی. «کول باشووا»، «آلا با»، «خاکی قودوخ»، «کاس»، «خای» . کیمی سؤزلر مثلن. فارسجام دا اؤیله. ائو اوشاغی اولدوغوما گؤره، یالنیز اوخولدان ائوه و ائودن اوخولا گئت گلده‌یدیم اون‌بئشه قدر. اؤیرتمن‌لر و اوخول حیه‌طینده اوشاقلار دانیشان دیلی اؤیره‌نیردیم. فارسجا سؤیوشلر و کؤتو سؤزلردن پاییمم تورکجه‌مدن داها چوخدور البته. هله ده اؤیله‌دیر.
ایلدن ایله دیرچه‌لینجه اوخولدا دین و دینی اؤیره‌تیملر قاباریق شکیلده یوغونلاشیردی. بئشی اوخویاندا ائوده ناماز قیلماز آنجاق مدرسه‌ده اوچ یوز نفره ایمام اولاردیم ناهار نامازیندا. اؤیرهتمنلر سس‌سیزلیییمی نزاکتیمی، دیلسیزلیییمی، دیلیمین تمیزلییینی گؤرونجه منی ایمام سئچمیشدیلر، اؤزلرینه بئله. من ایسه دست‌نمازسیز کئچیب قاباغا دؤرد یوزه یاخین (اؤیرهتمنلر داخیل) آداما ایمام اولاردیم. ائوده ایسه صوبح یوخسا آخشام نامازی دا هئچ قیلمازدیم.
ناماز احکامینی دوغرو دوزگون بیلَردیم اوشاقلیغیما رغمن. بیر گون، لاپ آیدین یادیمدا، قونوت توتماغی اونوتدوم؛ من قونوت توتمامیش اَییلدیم رکوعا، اوشاقلار آنجاق قونوتلارینی توتدولار، اؤزومو ایتیرمه‌دیم. بیلیردیم نه ائدم. رکوعو اوقدر اوزاتدیم کی اوشاقلار قونوتدان رکوعا کئچسینلر؛ نامازین داوامینی آپاردیم. بو ایسه پرورشی اؤیره‌تمنیمیزی داها سیخ منه اینانماغا یؤنه‌لتدی. او گوندن مدرسه‌نین مودیری، پرورشی اؤیره‌تمنیمیز کیمی، باشقا معلم‌لر ده منیم دالیمدا نامازا دوراردیلار. من ایسه دوغرو و غلیظ تلفظ ایله عربجه کلمه‌لری ایفاده ائدردیم. آلهم صلی علی محمد و آل محمد.
اوخولون بئشینجی کیلاسی، ایلین اورتالاریندا، اون‌بیر یاشیمین اویان بویانیندایکن؛ یاراغیمین کنارلاریندا آغ بیر جوش باش آچمیشدی. توالئت‌ده‌یکن گؤردوم؛ هئچ زامان اللـه‌شمه‌ییم یادیما گلمز او آندان قاباق. قاشیدیم، خوش گلدی. یئنه قاشیدیم. قاشیدیم. دوردوم آیاغا قاشیماغا شیددت وئردیم. چوخ خوش بیر حیس یارادیردی بیله‌مده. اوقدر کی جوش و چئوره‌سی قیزاریب ییرتیلیب قاناماغا باشلادی. بو زامان بیردن بیره آغ بیر شئی شیددت‌له دیشاری فیشقیردی. اوح به. نه قدر دینج و راحت ایدیم اوندان سونرا. نه خوش آن کئچیرمیشدیم. بوتون تنیم قیزیشمیشدی.
آمما قورخدوم دوغروسو. بو دیشاری فیشقیران آخیجی قاتی آغ شئی قورخوتموشدو بیله‌می! اون ایکی یاشیم وار، هله بیلمیردیم نه‌دی من بویدا آدامی عمله‌گتیرن بو اییرنج آنجاق خوشلوق وئریجی سولو شئی!
او گوندن سونرا، لاپ آیدینجا یادیما گلیر آخشاما دوغرو ایدی، زامان زامان باشلادیم قاشیماغا؛ تا قیزاریب دارا دوروب اؤزوندن او آغی فیشقیردیب منی راحت ائدینجه قاشیردیم یاراغیمی. سونرالار بیلدیم یالنیز قاشیماقلا دئییل، توتوب سیخماقلا دا اولور بو. سیخیب قیزاردیر بوغوردوم. سونرالار داها خللاقییت قاتدیم ایشه. آنجاق هله خییال مییال ایله اوغراشی دئییلدی! او دا گلدی البته. ایشی اورا یئتیرمیشدیم کی قارداشیم مندن شوبهه‌له‌ندییینی اوزومه ووردو.
بیرگون اوخولدان قاییداراق یولداشلاریمدان بیری، داها سیخ بیر دوست، «جوانان چرا؟!» باشلیقلی بیر کیتاب وئردی الیمه. گؤزو اویان بویانی سوزور برک برک تاپشیریردی گؤسترمه‌یم کیمسه‌یه! قاچاق‌دیر سانمیشدیم بو کیتاب. ائوده دام اوسته اوخوماغینا باشلادیم. کیتاب «استمناء» دئیه بیر قونودان دانیشیر، اونون جانا و بدنه وئردییی ضرردن، قونویا باغلی قینایان حدیث‌لر وئرمیشدی. کیتابین بیر بؤلومو ده مخاطب‌لرین حیکایه‌لرینی یازمیشدی. او حیکایه‌لری اوخویور کئییفلهنیردیک. زامان بیزی سیخیشدیریب دار کئچیدین قارانلیغینا سالمیشدی. تمامی ایله بدبخت‌دیک! خوشبخت‌لییین یولونو تاپمیش سانیردیق؛ اییرنج شکیلده. باشقا، اؤیله یاساق قونولاردان اوخویابیلدیییمیز یئر، توضیح المسایل‌لرین بیر پارا بؤلوملری ایدی. اوخویور کئییفلهنیردیک.
چنگیزخان رومانینی اوخویورام بو گونلر؛ واسیلی گریگوریویچ (قریقوریئویچ) یان یازمیش بو تاریخی رومانی. حاجی حاجیف ترجومانلیغی ایله تورکجه‌یه یاییملاناندان سونرا بهرام آلیلو عرب الیف‌باسینا کؤچورور و 1397ده بوتا یاییم ائوی طریقی ایله ایراندا یاییملاییر. بو ایل (1398) کیتاب سرگیسیندن آلیب، باشقا کیتابلاری سیرایلا اوخویا اوخویا بونا گلیب چاتمیشام ایندی. گئجیکدیم بیرآز؛ ایل دؤنوب اوبیری کیتاب سرگیسی یاخینلاشیر من هله کئچن سرگی‌ده آلدیغیم کیتابلاری بیتیرمه‌میشم.
رومان چوخ خوشفرم روماندیر؛ آنلاتی غایت گؤزل! خوارزم شهریندن قالخیب دا دونیانی دولانان درویش باشلانیشدا یئنیدن خوارزمه قاییتماقدادیر. بغداددا درسینی آلان درویش اوزون چؤللری دولانیب آنلاتیچی‌یا چئوره‌نین و چاغین دورومونو وصف ائتمه‌یه یاردیم ائدیر. سلطان ایله اوغلو، آروادی و آرالاریندا کئچن موناسیبت‌لر آنلاتیلیر. سونرا دونیانی آدی ایله لرزه‌یه سالان بؤیوک خاقان آتلیلاری ایله خوارزمی و باشقا اؤلکه‌لری سیرایلا آلدیقلاری، باش کسدیکلری و غارتلری آنلاتیر. ترجومه آخیجی ترجومه‌دیر. هر حالدا دیل قشنگ گئدیر. رومان یاریلاریندا و اورژینالینی دا گؤرمه‌میشم، هئچ ترجومه‌نین ده اورژینالینی گؤرمه‌میشم. یالنیز کؤچورولموش واریانتی قالینقور شکیلده، بوتا یاییم ائوی طرفیندن یاییملانمیشی گؤرموشم (الیمده).
چاپ کیفیتی گؤزل؛ ایچینده‌کی کاغاذلاری دا گؤزل. اولدوقجا گؤزل. آمما بو کیتاب اوقدر کیفیت‌سیز، دیقت‌سیز، اؤنم‌سیزجه، وئجینه آلمادان، سیرادان، هردم بیر. هر نه دئسن کؤچورولموش، دوزولموش، دیزان اولموش کی اوخوناقلی دئییل اصلا. اوقدر پیس ایشله‌نیبدیر کی هئچ اله آلیب باخماغینا دیمز. کؤچورن ائله‌بیل گؤتوروب بیردن تؤکوب کؤچورگه یازلیمینا، اوردان دا تؤکوب کاغاذین اوزرینه و ائدیتسیز، هئچ‌زادسیز باغلاییب کیتابی. هئچ بیر صفحه دیزانی، خطلرین دوزولوشو. اوقدر غلط وار. اوقدر. هئچ اوممازدیم بئله بیر کیفیتی.
دوزدو جناب محمد صبحدل بیرزامان بوتا نشری تازا یولا سالاندا عاییله‌لیکجه هر ایشی گؤرور و چوخ کیتابی غیرحرفه‌ای چیخارمیشدی؛ انجاق داها سانمیردیم 1397ده ایشله‌ییب یاییملادیغی کیتاب بئله بیر شئی اولا. قیمتی ده کی کاغاذینا باغلی. نه دئییم؟
کیم سوروملودور؟ جناب صبحدل می؟ کؤچورن جنابلاری می؟ بیز اوخوجولار می؟ بیزلر داها چوخ سوروملویوق منجه!
اولایلار دولانیب 1395ین باشلانغیجیندا منی چینه آپاریب چیخاردی؛ بیر ایللیک تورکیستانا، ایندیلر سین کیانگ تانینان استانین مرکزی، اورومچو شهرینه گئتدیم. اویغورجا شىنجاڭ یازیلیر، چینجه 新疆. شینجانگ یونیئورسیته‌سینده چین دیلی فاکولته‌سینده پول اؤده‌ییب آد یازدیم. بو آد یازما و پول اؤده‌مه یالنیز اوردا قالماق ایچین ایدی و او قدر ده دیل آماجی آرادا یوخ ایدی؛ هر حالدا بیر ایل ایچینده بیرآز دیل ده اؤیره‌ندیم.
اویغورلارین دورومو حاققیندا یازیلار یازاجام. دوغروسو آماجیم چینه گئتمه‌کدن دورومو یاخیندان گؤروب دئنه‌مه ایدی ده. یازیلار گؤردوکلریم اساسیندا اولاجاق. چوخ سیخینتی ایچینده اولدوغوم ایچین چوخ یئرلره گئده بیلمه‌دیم؛ چوخلاری ایله دانیشماق ایسته‌دیم ده دانیشابیلمه‌دیم. بیر ایل آنجاق گزینیب یاشادیم اوردا. اولایلار گؤردوم. یاشادیغیم تجربه‌لری بیرینجی ال شاهید اولاراق یازماغا چالیشاجام.
اوخولا گئتدیییمین ایکینجی ایلی، بیرینجی ایلین دیل یزیندن اؤزومو قورتاریب ایلگی قورماقدا اؤیره‌تمن اولور کیلاسداش اولور یا باشقاسی او قدر چتینلیک چکمیردیم داها. دیلیم آچیلمیشدی! درسلر ده آخیمیندایدی. ایکینجی ایل بوتون درسه گئتدیییم ایللرین ایچینده (ایلک ایلدن تهران بیلیم یوردوندان یوکسک لیسان آلینجا) تکجه بیر کره درسه گؤره سئچیلدیییم ایل اولدو؛ او دا یالنیز اوچونجو ثُلث‌دا (او زامان ایلی اوچ بؤلومه بؤلوب، هر بؤلومو ثَلث آدلاندیراردیلار). اؤیره‌تمنیمیز «آقای کولاری» ایدی؛ غریبه‌دیر. بوتون گؤردویوم اؤیره‌تمنلردن ایسه یالنیز بو آدامین آدی ذهنیمده قالیب، هئچ زامان دا اونوتمامیشام آدینی؛ باشقالارینی هئچ خاطیرلامیرام.
کولاری منی آدام حئسابینا گتیردی؛ منی گؤردو. باخیب گؤزلریمه منه دانیشدی کیلاسین ایچینده. بیر ایل گلیب گئتمیشدیم مدرسه‌یه. اؤیرهتمنلر، اوشاقلار. منی گؤرمزدن گلمیشدیلر. لال اولدوغوما گؤره! دیل آچمادیغیما گؤره. ایلک ایلده دیوارا سیخیلا سیخیلا گلیب گئدر، کیمسه ایله دانیشمازدیم، دانیشابیلمیردیم؛ بیرینجی آی اؤیره‌تمن دورومومو بیلینجه اوزاق فامیلیمیز اولان بیر اوغلانین یانیندا اوتورتدو. من قانمایانلاری قاندیرماق آماجی ایله! تخته‌ده‌کی «اسب»ی قولاغیما «آت» سسله‌ندیرمه‌یه! آند اولسون بوتون ایناندیقلاریما، مدرسه‌نین اوشاقلاری معلم‌لر ایله هامیسی تورک ایدی (معلم‌لردن شاید بیر ایکیسی فارس اولایدی، آمما اوشاقلار کسین تورک ایدیلر). او اوزاق فامیل ده آجیغی گلردی مندن؛ یا بیلمیرم. هر حالدا تحقیر گؤزو ایله باخاردی منه. سونرالار (من دیل آچاندان سونرا) هئچ دانیشمادیم بیله‌سی ایله! نیفرت.
هر حالدا آیلار گلیب کئچدی. بؤیودوم. ایکینجی ایله کئچدیم. کولاری مهریبان ایدی. شوخلوق ائله‌ردی. آدیمی بیلردی. گؤلردی. من ده آدامام، اؤزومه گؤره بیر کسم ساندیم و درسلر یاخچی اوتوردو بئینیمده. بیر نئچه شکیل وار او ایللردن؛ کیلاسدا اوچونجو آدام سئچیلیب باشقا بیر و ایکینجی سئچیلمیش اوشاقلارلا اؤدول آلدیغیمیز زامان. بیز اوچ اوشاق قاباقدا دوروب بیزدن دالی کولاری، مدرسه‌نین ناظیمی و مدیر دوروب. قیراقدا مدرسه‌نین سرایداری دا دیوارا دایانیب، باشقا اؤیرهتمنلر ده گؤزوکور. شکیل قیشی گؤسترمک‌ده. اوزون نایلون چکمه چکمیشیک آیاغیمیزا. منیم چکمه‌م لاپ اوزون، کند قیشلارینی تداعی ائدن چکمه.
ادامه مطلبماوی قوش
شعر: چار بوکوفسکی
چئوری: شریف مردی
ماوی بیر قوش وار اوره‌ییمده
چیخماق ایسته‌ییر
آمما من سرت‌جه اونا
قال اورادا دئییرم، قویمارام
کیمسه گؤرسون
سنی.
ماوی بیر قوش وار اوره‌ییمده
چیخماق ایسته‌ییر
آمما من اوزه‌رینه ویسکی تؤکور
سیقار دومانی ایله باستیریرام
فاحیشه‌لر و ساقی‌لر
باققال شاگیردلری
هئچ زامان بیلمیر
او
اورادادیر.
ماوی بیر قوش وار اوره‌ییمده
چیخماق ایسته‌ییر
آمما من سرت‌جه اونا
دئییرم
قال اورادا، محو ائتمک می ایسته‌ییرسن
منی؟
قاریشدیرماق می ایسته‌ییرسن
ایشلریمی؟
کیتابلاریمی ساتیشدان سالماق می ایسته‌ییرسن
آوروپادا؟
ماوی بیر قوش وار اوره‌ییمده
چیخماق ایسته‌ییر
آمما من چوخ ذکی‌یم، یالنیز گئجه‌لری چیخماغینا
ایذین وئریرم
بعضن
هامی یاتیرکن
دئییرم، بیلیرم اوراداسان
نه ایسه
کدرله‌نمه
و گئری قایتاریرام اونو
اؤتور ده بیرآز
اورادا، تام دا ایذین وئرمیرم
اؤلمه‌یینه
و قوشا یاتیریق بیز
اؤز
گیزلی سؤزله‌شمه‌میزله
و بو یئترینجه یئتر
آغلاتماغا آدامی
آمما من آغلامارام،
آغلارسان می
سن؟
ائدوارد اوزبورن ویلسون، آمئریکالی بییولوق، دوغاچی و یازار. بییولوژیک اوزمانلیغی قاریشقابیلیمی‌دیر، قاریشقالار آراشدیرماسی اوزره دونیانین اؤنده گلن اوزمانی اولاراق آنیلدی. ویلسون چئوره ساوونچولوغو ایچین «سوسیوبییولوژی‌نین آتاسی» و «بییولوژیک چئشیتلیلییین آتاسی» آدلاندیریلمیش.
ویلسون 2016دا Half-Earth: Our Planet's Fight for Life (یاریم دونیا: گزه‌یه‌نیمیزین یاشام موجادیله‌سی) باشلیقلی کیتابینی یاییملادی؛ کیتابدا ویلسون دونیانین یاریسینین بییولوژیک چئشیتلیلییینین ان آزی یوزده 80ینی نسل توکه‌نمه‌سیندن ساخلاماق ایچین قورونما فیکرینی اؤنریر. آشاغیدا اونونلا بو قونودا سؤیله‌ییشینین چئوریسینی اوخویون.
ادامه مطلبهاردان باشلاندی بو تورکیستان سفری؟
ایش‌سیزلیک
تهران بیلم یوردوندان یوکسک لیسانسلا معزون اولاندان سونرا؛ کیمسه‌سیز اومیدسیز دولانیردیم. کیتاب آلیر باشیمی گونون اوزون ساعاتلاریندا اوخوماقلا قاتیردیم. زامان کئچیب گوندن گونه چییینلریم داها توشور، اؤلوشگه‌ییردیم ایچیمده. بیر سوره ترجومانلیق و چئشیتلی قونولاردا باشقالارینین آدینا مقاله یازماقلا ایلی باشا وئردیم. دارن هاردی‌دن «اثر مرکب» باشلیقلی بیر کیتاب اوخویوب اؤزومو بیر داها توپارلاماغا چالیشدیم. بیر ایل داها دوام گتیردیم. اورا بورا باش وورماقدان تام اومیدسیزجه قیریلمیشدیم. سون بیر کره اولاراق ایش بولان مرکزه گئدیب نه وارسا وئرگلسین دئدیم. آدام باخدی، مسلکیمدن ساوادیمدان سوروشدو. دوسیالارینا، بیلگی‌سایاری‌نا باخدی؛ دؤنوب بیر ایش وار دئیه آنجاق توتولاراق دانیشدی. "داش کسن" بیر ایش یئری؛ بیرینی ال اوستو و دیشاری‌داکی ایشلری یئربه‌یئر ائتمه‌یه ایسته‌ییرمیش! ایچَریده ده یاردیمچی اولماق. آدام بیر منه باخیب بیر گؤزونون قاباغینداکی نومارایا. سونرا، «گئتمه بیر هفته داها دؤز» دئدی.
ادامه مطلبدوبلینلیلر جیمز جویسون اون‌بئش اؤیونو ایچَرن و ایلک باسیمی 1914ده یاییملانان حیکایه کیتابی‌دیر. اؤیکولرده، 20جی یوز ایلین ایلک ایللرینده دوبلین و چئوره‌سینده یاشایان اورتاصینیف ایرلندلی‌لرین یاشانتیسی آنلاتیلیر.
1905ده جویس کیتابین ایلک کوپیاسینی بیر یایمچی‌یا گؤندردی، آنجاق کیتاب 1914ده یاییملاندی. بو ایللرین آراسیندا یازار کیتابین 18 کوپیاسینی 15 فرقلی یایین ائوینه گؤندردی. 1905ده بیر یاییمچی کیتابی باسماغی قبول ائتمیشدی، آنجاق Two Gallants [ایکی چاپقین (خانیم‌باز)] باشلیقلی اؤیون باسماغینی رد ائتدی. یاییمچی بو اؤیکودن باشقا، کیتابداکی بعضی بؤلوم‌لرین چیخارماسی ایچین جویسا باسقی ائتمه‌یه باشلادی. بو دوروما قارشی دوران جویس یئنه ده بعضی دییشیکلیکلری قبول ائتدی آنجاق یاییمچی بونا رغمن کیتابی باسماقدان وازکئچدی. یازار بونون اوزرینه کیتابینی باشقا یاییمچیلارا دا گؤندرمه‌یه باشلادی. (قایناق)
اوخویاجاغینیز باجیلار حیکایه‌سی دوبلینلیلر حیکایه توپلوسونون بیرینجی اؤیو اولاراق، بیر کئشیشین اؤلدوکدن سونرا اونا و عاییله‌سینه یاخین اولان گنج بیر اوغلان کئشیشین اؤلومو ایله یوئیسل ایلگیله‌نیر.
اوزون زامان، گئجه‌لری ائرکندن یاتدیم. بعضن، داها مومو سؤندورور سؤندورمز، گؤزلریم او قدر تئز باغلانیردی کی، «یوخویا دالیرام» دئیه دوشونمه‌یه زامان تاپانمازدیم. آرادا یاریم ساعت کئچدیکدن سونرا دا، آرتیق یوخویا کئچمه واقتی گلدی دوشونجه‌سی ایله اویانیردیم؛ هله الیمده ظن ائتدیییم کیتابی بوراخیب ایشیغیمی سؤندورمک ایستَردیم؛ آز اؤنجه اوخودوقلاریم حاققیندا فی یوروتمه‌یه، اویورکن ده دوام ائدردیم، آمما فیلریم بیرآز فرقلی بیر سئیر ایزلردی؛ کیتابدا سؤزو ائدیلن شئی، من ایمیشم کیمی گلیردی منه؛ بو بیر کلیسا دا اولابیلیردی، بیر دؤردلو ده، بیرینجی فرانچویس ایله شارلکئن آراسینداکی رقابت ده. بو فی، اویانیشیمدان سونراکی بیرنئچه ثانیه بویونجا دا وارلیغینی سوردوروردو؛ منطقیمه آیغیری دوشمز، آمما گؤزلریمه چکیلمیش بیر پرده کیمی، مومون آرتیق یانمادیغینی فرق ائتمه‌می انگَللردی. آردیندان دا اؤنجه‌کی حایاتدا وار اولان دوشونجه‌لرین روح کؤچوندن سونرا بیلینمز اولماسی کیمی، منیم ایچین آنلاشیلماز بیر حالا گلمه‌یه باشلاردی؛ کیتابین قونوسو مندن قوپاردی، اونو دوشونوب دوشونمه‌مکده سربست اولوردوم؛ عینی آندا، گؤرمه دویوما قاووشور، اطرافیمدا، گؤزلریمی، بلکه داها چوخ دا ذهنیمی دینله‌ندیرن، خوش بیر قارانلیق بولونجا چوخ شاشیریردیم؛ ذهنیم بو قارانلیغی صبیرسیز، آنلاشیلماز، گرچکدن قارانلیق بیر شئی اولاراق آلقیلاردی. ساعتین نئچه اولدوغونو بیلمک ایستَردیم؛ اوزاقدان دویدوغوم ترن دودوکلری، بیر اورماندا اؤتن قوشلار کیمی، مسافه‌لری وورغولار، ایسسیز قیرلارین انگینلییینی بَتیملردی، قیرین اورتاسیندا، یاخینداکی ایستاسیونا دوغرو خیزلی خیزلی ایره‌لیلَین یولچونو خیال ائدر، یئنی یئرلره، آلیشیلمادیق حرکتلرله، آز اؤنجه‌کی صحبته، کَندیسینه گئجه‌نین سس‌سیزلییینده هله ائشلیک ائدن، یابانجی لامپین آلتینداکی وداعلاشمالارا و یاخیندا یاشایاجاغی دؤنوش حضورونا بورجلو اولدوغو هیجان سایه‌سینده، ایزله‌دیی کوچوک یولون، حافظه‌سینه نقش اولاجاغینی دوشونوردوم.
درباره این سایت